Ïëúò,
òÿëî è âèðòóàëíîñòè
...×ðåç
ìåòàìîðôîçà âñè÷êî ñå ïðåâðúùà â ñîáñòâåíàòà ñè
îáðàòíîñò,
çà äà ïðîñúùåñòâóâà â èç÷èñòåíà ôîðìà
Æàí Áîäðèéàð
Êîãàòî òðÿáâàøå äà ñå ïîäãîòâÿ çà
ïðåäñòàâÿíåòî ìè òóê, êîãàòî òðÿáâàøå äà äà ñåäíà è äà íàïèøà òîâà, êîåòî
òðÿáâàøå äà êàæà òóê ïðåä âàñ, ñå èçïðàâèõ ïðåä åäèí ïðîáëåì - íå çíàåõ êîè
ñòå, êàêâè ñòå è â åäíî òàêîâà íåâåäåíèå íå áèõ ìîãúë äà ãîâîðÿ âúîáùå
ïðîâåæäàéêè íÿêàêúâ ñòðàíåí ìîíîëîã, îò êîéòî àç íÿìàì íóæäà. Íåñúìíåíî èìàì
êàêâî äà êàæà èëè ïîíå ñè ìèñëÿ ÷å èìàì êàêâî äà êàæà, íî êàçâàíåòî çàâèñè îò
òîâà íà êîêãî è çà êàêâî ñå êàçâà... Òúé ÷å òðÿáâàøå ïðåäâàðèòåëíî äà ñè âè
ïðåäñòàâÿ, èçìèñëÿ, çàäàì, âúâåäà â åäèí èçìèñëåí äèñêóðñ, â êîéòî òåçè
èçìèñëåíè âèå äà çàåìàò äðóãàòà
ñòðàíà. Òóê íå ñòàâà äóìà äàëè òîâà èçìèñëåíî âèå å äîñòîâåðíî, ïúê è òîâà íå å íàé-âàæíîòî- ïðîñòî ìè áåøå
íåîáõîäèìî òîâà âúâåæäàíå; íåùî ïîäîáíî íà âúâåæäàíåòî íà âèðòóàëíè óðàâíåíèÿ
âúâ êâàíòîâàòà ìåõàíèêà çà îïðåäåëåíè öåëè...
Èçïðàâåí ñúì è ïðåä äðóã ïðîáëåì,
êîéòî âèíàãè ñå ïîÿâÿâà êîãàòî çàïî÷íå èçëàãàíåòî íà ìèñúëòà â ðå÷; åçèê. -
åçèêúò íå ìîæå äà ïðåäñòàâè ìèñúëòà èçâåäúæ â íåéíàòà öÿëîñòíîñò, òîé òðÿâáà äà
ÿ èçëîæè íà ÷àñòè, ñúãëàñíî îïðåäåëåí ëèíååí ïîðÿäúê - êàçâà Ì. Ôóêî. Êàêâà å
ìîÿòà ëèíèÿ, ìîÿò ïîðÿäúê , ïàð÷åòàòà îò åäèí ìèñëîâåí ïúçúë êîéòî òðÿáâà äà
ñãëîáÿ ïðåä âàñ è ÷èéòî îáðàç åâåíòóàëíî øå ñå ïîÿâè íàêðàÿ....
Èçïðàâåí ïðåä åäèí ìîé ìèñëîâåí
ëàáèðèíò, ìè ñå íàëàãà âñå ïàê äà îïðåäåëÿ ïàðàìåòðèòå ìó, èíà÷å ìîæå äà ñå
îêàæå áåçêðàåí è äà çàïðèëè÷à íà Âàâèëîíñêàòà áèáëèîòåêà íà Áîðõåñ /êîéòî âñå
ïàê äàâà ñòðóêòóðà íà ïîäîáåí ëàáèðèíò - íàðè÷à ãî áèáëèîòåêà/.
Çà äà îïðåäåëÿ ïîëåòî â êîåòî áèõ
èñêàë äà ñå äâèæà , ùå íàçîâà òîâà, çà êîåòî íå áèõ èñêàë äà ñúì òóê.
Íå áèõ èñêàë äà ïðàâÿ èñòîðè÷åñêè àíàëèç è ïðåãëåä íà ðàçâèòèåòî
íà íîâèòå ôîðìè â èçêóñòâîòî:- âèäî àðò, ìåäèà àðò, ñúçäâàíåòî íà âèðòóàëíè
ðåàëíîñòè, äà ïðàâÿ ñúïîñòàâêè ñ òîâà êîåòî ñå ñëó÷âà â Áúëãàðèÿ è òîâà êîåòî
ñúùåñòâóâà è ñå äåìîíñòðèðà èçâúí íåÿ. Íå çà äðóãî, à çàùîòî êàòî àðòèñò,
îêàçàë ñå âúâëå÷åí â ñúáèòèÿòà, òðÿáâà è äà çàïàçÿ ïîçèöèÿòà è íà íàáëþäàòåë,
ò.å òðÿáâà äà ïðèòåæàâàì êðèòè÷åñêè ïîãëåä âúðõó íåùî, êîåòî ñòîè òîëêîâà
áëèçêî ïðåä î÷èòå ìè, ÷å îáðàçúò ìó ñòàâà íåÿñåí. Íî ìèñëÿ ÷å ïðîáëåìúò çà
äèñòàíöèÿòà íå å ñàìî ìîé, òîé å âàëèäåí çà âñè÷êè, êîèòî ñå îêàçâàò â ïîëåòî
íà íîâèòå òåõíîëîãèè, íà ìåäèèòå, èçêóñòâåíîñòòà, êàòî ñå îïèòâàò äà ãî
ïðåîñìèñëÿò, èçïîëçâàò è èäåíòèôèöèðàò, è òîçè îïèò ñå íàðè÷à îòíîâî èçêóñòâî.
Ëèïñâà äèñòàíöèÿòà íà âðåìåòî è ñìå ïðèíóäåíè äà òúðñèì îçíà÷àâàùèòå çíàöè îò
íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò. Òîâà å îùå ïî-âàëèäíî çà ïîëîæåíèåòî â ñòðàíè, êúäåòî
ïîðàäè ñîöèàëíî-ïîëèòè÷åñêè, èäåîëîãè÷åñêè è èêîíîìè÷åñêè îáñòîÿòåëñòâà ñå îêàçàõà
çàìðàçåíè çà ïðîäúëæèòåëåí ïåðèîä îò âðåìå. Áúëãàðèÿ å åäíà îò òÿõ. Îïèòâàìå ñå
äà êîìïåíñèðàìå, íàâàêñàìå, ïðåæèâååì çà íÿêîëêî ãîäèíè îíîâà, êîåòî å
ïîêúëíàëî, ðàçâèëî è èçïúëíèëî â ïðîäúëæåíèå íà äåñåòêè ãîäèíè, ñëåäâàéêè
ñïîêîéíî ëîãèêàòà íà æèâîòà. Íàøåòî ðåàëíî âðåìå äîòîëêîâà ñå å ñãúñòèëî è
êîìïðåñèðàëî, ÷å ïëîäîâåòå íà òðóäà íè ïðåäè äà óçðåÿò, âå÷å ñà èçãíèëè;
çàäúõàíî ñå íàäïðåâàðâàìå ñúñ ñåíêè, ïðîèçâåäåíè íÿêúäå äðóãàäå, äîøëè äî íàñ
÷ðåç òåëåâèçèÿ, ñïèñàíèÿ, êàòàëîçè; ñåíêè-ðåïðîäóêöèè íà íåùî íÿêúäå....
Eäèí òàêúâ ïðîáëåì èìà è
äðóãà ñòðàíà, êîãàòî ñòàâà äóìà çà äåéñòâèå è ïîâåäåíèå /àðòèñòè÷íî/ íå ñàìî îò
ôîðìàëåí, ò.å. åñòåòè÷åñêè õàðàêòåð, à êîãàòî ñòàâà ïðåäèìíî äóìà çà
ïðîèçâåæäàíå íà çíà÷åíèÿ, çíà÷åíèÿ, êîèòî ðåàëíî îñòàâÿò áåëåçè â îáùåñòâåíîòî
ñúçíàíèå, ò.å. çà äåéñòâèÿ ñ ðåàëíî è ìîðàëíî ïîñëåäñòâèå â îáøåñòâîòî. Ñ äðóãè
äóìè - êúäå è êàê ñå ðàçâèâà äåéñòâèåòî. Íàëèöå å äèëåìàòà:- ðàáîòÿ è
ôóíêöèîíèðàì â åäíî îáùåñòâî íà ðåëèêòîâè åñòåòè÷åñêè êàòåãîðèè, îáùåñòâî,
êúäåòî êóëòóðàòà å èíñòèòóöèîíàëèçèðàíà ïî ñòàðà è ïîçíàòà ñõåìà, îáùåñòâî
êúäåòî òîâà, êîåòî ïðàâÿ ñå îïðåäåëÿ íàé-ìàëêîòî êàòî íåñòàíäàðòíî, äâèæà ñå íà
è îòâúä ãðàíèöàòà íà äîïóñòèìîòî, îáùîïðèåòîòî, íîðìàëíîòî è ïðèåìëèâîòî, è
åäíè òàêèâà äåéñòâèÿ ñå îïðåäåëÿò ïðèíöèï íåïðàâèëíî êàòî àâàíãàðä, êîåòî â
áúëãàðñêè êîíòåêñò îçíà÷àâà íåùî íåëîãè÷íî, ñòðàííî, åêçîòè÷íî è ðàçëè÷íî. Íî
íåñúçíàòåëíî èëè îñúçíàòî, àðòèñòèòå ñëåäâàò îòäàâíà óñòàíîâèëè ñå è ïðèåòè
ìîäåëè, ò.å èçâúðøâà ñå ïîðåäíàòà èíòåðïðåòàöèÿ íà íåùî ïîçíàòî, îôîðìåíî è
ðàçâèòî, íåçàâèñèìî äàëè òîâà ùå áúäå ïúðôîðìàíñ, âèäåîñêóëïòóðà, ìóëòèìåäèéíà
èíñòàëàöèÿ, êîíöåïòóàëíî èçêóñòâî è ò.í. Ñëåäâàéêè òåçè ìîäåëè ïîðîäåíè äðóãàäå
è â äðóãî êîíêðåòíî èñòîðè÷åñêî, îáùåñòâåíî è ïîëèòè÷åñêî âðåìå, ñå îêàçâàìå
îòíîâî â ïîçèöèÿ íà äîãîíâàùè, êàòî ñúùåâðåìåííî ñå ñàìîèçêëþ÷âàìå îò æèâèÿ
æèâîò íà åæåäíåâèåòî, îò êîåòî ñìå ÷àñò, è ñå ïîòàïÿìå â ñòåðèëíè íåíàøè
ðåàëíîñòè. Îò äðóãà ñòðàíà íå ìîæå äà èçæèâååì
è òî â ðåàëíî âðåìå òîâà êîåòî å äàëî òëàñúê íà ïúðôîðìàíñà ïðåç 60 òå,
ìóòèðàíåòî ìó âúâ âèäåîèíñòàëàöèÿ, ïîÿâàòà íà âèäåîñêóëïòóðàòà, ðàçâèòèåòî íà
åñòåòèêàòà íà âèäåîîáðàçà, ñúçäàâàíåòî íà âèðòóàëíè ðåàëíîñòè...È òîâà, êîåòî
ñå ñëó÷âà òàì, îò êúäåòî èäâàì îñòàâà íåäîâúðøåíî, íåäîèçïúëíåíî, ñëó÷àéíî,
íåÿñíî è íåîïðåäåëåíî è.... áåäíî. Íî ìîæå áè òî÷íî òàêàâà íåÿñíîòà è
íåîïðåäåëåíîñò /ñòèëèñòè÷íà è åñòåòè÷åñêà/ äàâà ñâîáîäàòà è áåçîòãîâîðíîòî/â
ïîëîæèòåëåí ñìèñúë/ áîðàâåíå ñ íîâèòå òåõíîëîãèè, äîêîëêîòî ãè èìà.
Íå èñêàì äåòàéëíî äà
àíàëèçèðàì òîâà íà êîåòî ñìå ñâèäåòåëè è ó÷àñòíèöè òóê è ñåãà. Ïðîåêòúò, íàä
êîéòî ðàáîòÿ ïîíàñòîÿùåì Àíòðîïîëîãèÿ íà åæåäíåâèåòî çàäàâà âúïðîñè, òúëêóâà
è èíòåðïðåòèðà çíà÷åíèÿ è ñìèñëè â äåôèíèðàíèòå îáëàñòè íà êîìóíèêàöèÿ è
èíôîðìàöèÿ; òåëåâèçèÿ è ðåàëíîñò, ïëúò è òÿëî; òåëåñíî è âèðòóàëíî; ðåàëíî è
äåéñòâèòåëíî; äåéñòâèå è ïîâåäåíèå; ðåàêöèÿ è ïîëèòèêà; èäåîëîãèÿ è ìèò;
ïðèêàçêà è èñòîðèÿ áåç ïðåòåíöèÿòà çà èç÷åðïàòåëíîñò è îêîí÷àòåëíîñò.
Òîâà êîåòî ìîæå äà áúäå
ïîâîä çà äèñêóñèÿ, ïîâîä çà ðàçìèñúë, òîâà êîåòî ìå âúîäóøåâÿâà å åäèí òåêñò ïîïàäíàë
ìè ïðåäè âðåìå; åäèí òåêñò, êîéòî ìîæå äà ñòàíå ëèïñâàùàòà îòïðàâíà òî÷êà, åäèí
òåêñò êîèòî ìå âïå÷àòëÿâà ñ ïîãëåäà, êîéòî ìîæå äà íè äàäå ïðè îñìèñëÿíåòî íà
ÿâëåíèÿòà êàòî öÿëî è òÿõíîòî êîíêðåòíî ìÿñòî; åäèí òåêñò, êîéòî ìîæå äà áúäå
ïðîäúëæåí è èíòåðïðåòèðàí â ïîñëåäñòâèå:-
Àêî ìîæåõìå äà ïðèåìåì
êàòî èçÿùíà àëåãîðèÿ íà ñèìóëàöèÿòà ðàçêàçà íà Áîðõåñ, â êîéòî èìïåðñêèòå
êàðòîãðàôè ñúçäàâàò êàðòà, òîëêîâà ïîäðîáíà, ÷å ðàçìåðèòå é â êðàéíà ñìåòêà
ïðèïîêðèâàò òåðèòîðèÿòà íà Èìïåðèÿòà /è ñ óïàäúêà íà Èìïåðèÿòà êàðòàòà
ïîñòåïåííî ñå ïðîòðèâà, äîêàòî íå áúäå
íàïúëíî óíèùîæåíà, è îò íåÿ íå îñòàíàò êúñîâå ñàìî òóê-òàì â ïóñòèíÿòà -
ìåòàôèçè÷íàòà êðàñîòà íà òàçè óíèùîæåíà àáñòðàêöèÿ, ñâèäåòåë íà èìïåðñêîòî
âåëè÷èå, êîÿòî ñåãà ñå ðàçëàãà êàòî òðóï, è â ñâîÿòà òëåííîñò îòíîâî ñòàâà
ïðúñò - ïîäîáíî íà äâîéíèêà, êîãîòî ñ âðåìåòî ñòàâà íåâúçìîæíî äà ðàçëè÷èì îò
èñòèíñêîòî/ - òî òîãàâà íèå îòíîâî ñå âðúùàìå êúì ïðèò÷àòà, êîÿòî ñåãà
ïðèòåæàâà åäèíñòâåíî àáñòðàêòíîòî îáàÿíèå íà ñèìóëàêðóì îò âòîðè ïîðÿäúê.
Àáñòðàêöèÿòà äíåñ íå å àáñòðàêöèÿòà
íà êàðòàòà, äâîéíèêà, îãëåäàëîòî èëè èäåÿòà. Ñèìóëàöèÿòà íå å ñèìóëàöèÿ íà
òåðèòîðèÿ, ðåôåðåíò èëè ñóáñòàíöèÿ. Òî å ïîðàæäàíå íà ðåàëíî áåç ïðîèçõîä è
ðåàëíîñò - íà õèïåððåàëíîòî /ñâðúõðåàëíîòî/, êîåòî ñëåäâà îïðåäåëåí ìîäåë.
Ïðîñòðàíñòâîòî, îòðàçåíî íà êàðòàòà, íå ñúùåñòâóâà ïðåäè è ñëåä íåÿ. Îòñåãà
íàòàòúê êàðòàòà ïðåäøåñòâà ïðîñòðàíñòâîòî - ÏÐÅÄØÅÑÒÂÈÅÒÎ ÍÀ ÑÈÌÓËÀÊÐÓÌÀ -
êàðòàòà ïîðàæäà ïðîñòðàíñòâîòî, è àêî òðÿáâà äíåñ äà ðàçêàæåì ïðèò÷àòà, â íåÿ
ïîä êàðòàòà áàâíî ùå ñå ðóøàò êúñîâå ïðîñòðàíñòâî. Òóê-òàì ñå âèæäàò îñòàíêè îò
ðåàëíîòî, íå îò êàðòàòà, è íå â ïóñòèíÿòà íà Èìïåðèÿòà, à â íàøàòà - â ïóñòîøòà
íà ðåàëíîòî...
Æàí Áîäðèéàð
Art & Text,
N(September 1983): 3 - 47.
Ïîçâîëÿâàì ñè
äà âèäîèçìåíÿ ÷àñò îò òîçè òåêñò, çà äà äàì òëàñúê è ïîñîêà íà ïî-íàòàòúøíèòå
ðàçñúæäåíèÿ. Çàìåíÿì äóìàòà êàðòà ñ
äóìàòà òåëåâèçèÿ. Ïîëó÷àâà ñå
ñëåäíîòî:- ...ïðîñòðàíñòâîòî, îòðàçåíî ïî òåëåâèçèÿòà
íå ñúùåñòâóâà ïðåäè è ñëåä íåÿ. Îòñåãà íàòàòúê òåëåâèçèÿòà ïðåäøåñòâà ïðîñòðàíñòâîòî - ÏÐÅÄØÅÑÒÂÈÅÒÎ ÍÀ
ÑÈÌÓËÀÊÐÓÌÀ - òåëåâèçèÿòà ïîðàæäà
ïðîñòðàíñòâîòî, è àêî òðÿáâà äíåñ äà ðàçêàæåì ïðèò÷àòà, â íåÿ ïîä òåëåâèçèÿòà áàâíî ùå ñå ðóøàò êúñîâå
ïðîñòðàíñòâî. Òóê-òàì ñå âèæäàò îñòàíêè îò ðåàëíîòî, íå îò òåëåâèçèÿòà, è íå â ïóñòèíÿòà íà Èìïåðèÿòà, à â íàøàòà - â ïóñòîøòà
íà ðåàëíîòî...
Íîâè ðåàëíîñòè; èíôîðìàöèîííî
ïðîñòðàíñòâî, ìàñìåäèè è ñàòåëèçàöèÿ; òåëåâèçèÿòà- ÷àñò îò íåãî. Ìîäåëè íà
ìèñëåíå. Âúïðîñúò å ÷å è Òåëåâèçèÿòà ïðåäïèñâà, âíóøàâà íå ïî-ìàëêî óáåäèòåëíî
íîðìè. Ðàçâèëà ñå îò ñâèäåòåë, ðåãèñòðàòîð, òðàíñìèòåð íà ðåàëíîñò, Òÿ ñòàâà
âñåâèæäàùîòî íè òðåòî îêî, êîåòî ïðàâè âñè÷êî äà áúäå äîñòúïíî òóê è ñåãà; íà æèâî.
Êîíêðåòíèÿò, ëè÷åí, äåëíè÷åí æèâîò ñòàâà ÷àñò îò òîçè íà ãîëÿìîòî òåëåâèçèîííî
ñåìåéñòâî - ñâåòà. È òðÿáâà äà
ñïàçâàìå íîðìèòå, êîèòî Òî íè
ïðåäïèñâà äåìîíñòðàòèâíî, è òðÿâáà äà ñëåäâàìå íåãëàñíèòå ìîðàëíè ïðåïîðúêè, çà
äà ñìå ïðèîáùåíè êúì òàçè õèïåððåàëíîñò, ñúçäàäåíà è ñúçäàâàùà ñå âñåêè åäèí
ìîìåíò îò õèëÿäè TV êàìåðè. Âèæäàìå Äîáðîòî
è Çëîòî ïðàâî â î÷èòå. Âúïðîñè íå
ñå çàäàâàò. Óáåäåíè ñìå ÷å âñè÷êî å àâòåíòè÷íî. Ñëåäâàìå ñúáèòèÿòà îò
íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò. Ñëåäâàìå ìîäàòà; ñëåäèì ñïîðòà, ÷åðíèòå õðîíèêè,
êëþêèòå, áîéíèòå äåéñòâèÿ è ïîòîïåíè â òàçè õèïåððåàëèñòè÷íà è õèïíîòè÷íà
ðåàëíîñò ñòàâàìå íåéíî ñëåäñòâèå...îáåçêúðâåíî.Ïîòîïåíà â òàçè ñâðúõðåàëíîñò,
ïëúòòà àíèõèëèðà. Òåëåâèçèÿòà äåìàòåðèàëèçèðà , íèõèëèðà ñåêñóàëíîñòòà,
òåëåñíîñòòà, Ñúçäàâàéêè åëåêòðîííè îáåêòè íà æåëàíèÿ; ïîòàïÿéêè íè âúâ âèðòóàëíè ñâåòîâå; âíóøàâàéêè íè , ÷å
òåëåâèçèîííàòà ðåàëíîñò å ïî-ðåàëíà, ïî-âñåîáõâàòíà,
ïî-ïúëíà, òî÷íà è èç÷åðïàòåëíà; ïî-èñòèííà, ïî-èñòèíñêà, ïî-äîñòîâåðíà è çàòîâà
äîâåðÿâàéêè é ñå èçöÿëî, âñå ïîâå÷å ãóáèì ñïîñîáíîñòòà çà ÷îâåøêè êîíòàêò.
Òåëåâèçîííèÿò îáðàç å âúçìîæåí, äîïóñòèì, èíòèìåí, äåéñòâèòåëåí íî íåðåàëåí,
íåäîñåãàåì, ñòåðèëåí; òîé å îáðàç ïðîèçâîäåí íà ïëúòòà, íî íå å ñàìàòà ïëúò.
Ñàêðàëíîñòòà íà òÿëîòî å íàêúðíåíà; â õîëà íè âñåêè ìîìåíò ìîãàò äà ñå íàñòàíÿò
ãëàäóâàùè åòèîï÷åòà; çàãèíàëè ïðè íÿêàêâî áåäñòâèå; ðàçìàçàíè ïðè êàòàñòðîôà;
îáåçîáðàçåíè òðóïîâå íà âîþâàùè è ìèðíè ãðàæäàíè, à íèå ìîæå äà ñè ÿäåì ïóêàíêè
è áåçó÷àñòíî äà ñìåíèì êàíàëà è äà ïîãëåäàìå äåôèëèðàùàòà Êëàóäèÿ Øèôúð.
Ñàêðàëíîñòòà íà òÿëîòî å èç÷åçíàëà. Îáåçêúðâÿâà ñå ïðåäñòàâàòà çà ÷îâåê
ïîãúëíàòà îò ìåäèéíàòà ïëúò. Òîâà íå îçíà÷àâà, ÷îâåêúò å ñòàíàë ïî-ìàëêî
íàêúðíèì è óÿçâèì, à ïî-ãîëÿìà áåçîòãîâîðíîñò, ëèïñà íà âúòðåøíè åñòåñòâåíè
çàäðúæêè çà óáèâàíå. Êîìïåíñèðàò ñå ñ âíóøåíèÿ çà ñòðàõ îò çàêîí è çàêîííîñò...
Âïå÷àòëÿâàìå ñå íå òîëêîâà îò óáèéñòâîòî, à îò ïîñëåäâàëèÿ ïðîöåñ â ñúäà,
òåëåâèçèîíåí òåàòúð - íà æèâî; èñòèíñêè òåëåâèçèîíåí
ñåðèàë. Â êðàÿ íà êðàèùàòà Î. J. Ñèìïñúí å îïðàâäàí, íî òîâà íå ïðàâè óáèòèòå
ïî-ìàëêî ìúðòâè...
Ïîâäèãà ñå
âúïðîñúò - Ùî å õóìàíèçúì? Õóìàíèçìúò å íàáîð îò òåìè âèíàãè îáâúðçàíè ñ
öåííîñòíè ñúæäåíèÿ ...Ïðåç ñåäåìíàéñòè âåê ñúùåñòâóâà õóìàíèçúì, êîéòî
ïðåäñòàâÿ ñåáå ñè êàòî êðèòèêà íà õðèñòèÿíñòâîòî èëè íà ðåëèãèÿòà èçîáùî;
ñúùåñòâóâà õðèñòèÿíñêè õóìàíèçúì, êîéòî ñå ïðîòèâîïîñòàâÿ íà åäèí àñêåòè÷åí è
ìíîãî ïîâå÷å òåîöåíòðè÷åí õóìàíèçúì. Ïðåç äåâåòíàäåñåòè âåê ñúùåñòâóâà
ñêåïòè÷åí õóìàíèçúì, êîéòî å âðàæäåáåí è êðèòè÷åí êúì íàóêàòà, è äðóã,
êîéòî - îáðàòíî - ïîëàãà ñâîÿòà íàäåæäà
â ñúùàòà òàçè íàóêà. Ìàðêñèçìúò å õóìàíèçúì; ñúùî è åêçèñòåíöèàëèçìúò è
ïåðñîíàëèçìúò; Ñúùåñòâóâà òàêîâà âðåìå, êîãàòî õîðàòà ïîääúðæàò õóìàíèñòè÷íèòå
öåííîñòè, ïðåäñòàâåíè îò íàöèîíàë-ñîöèàëèçìúò è âðåìå êîãàòî ñàìèòå ñòàëèíèñòè
êàçâàò, ÷å ñà õóìàíèñòè...
èç Ùî å Ïðîñâåùåíèå (Was ist
Aufklarung),Michael Foucault,
The Foucault Reader (Rabinow Raul - ed.) New York: Pantheon Books,
1984, pp. 32-50
Íÿìà äà ñãðåøà
àêî äîïúëíÿ ÷å âå÷å ñúùåñòâóâà è òåëåâèçèîíåí õóìàíèçúì.
Íå çíàì Øåêñïèð êàêâî áè êàçàë, íî àç êàçâàì:- ñâåòúò å
òåëåâèçèÿ è íèå ñìå ÷àñò îò íåÿ. Ïîòîïåíè ñìå â ãëîáàëíà öåííîñòíà ñèñòåìà -
ìàñìåäèéíàòà. Ëîãèêàòà íà ïðè÷èííî-ñëåäñâåíèòå âðúçêè å íàðóøåíà, çàöèêëåíà â
áåçêðàéíàòà öèðêóëàöèÿ íà ñàìîâúçïðîèçâåæäàùè ñå çíà÷åíèÿ. Âå÷å íå ìîæå äà ñå
çàäàäå âúïðîñúò êîé ñúçäàâà òåëåâèçèÿòà, áåç äà ïîëó÷èì îòãîâîðà - Âèå.;
ðåàëíîñòòà ÿ õðàíè ñ äîêàçàòåëñòâà. Òÿ ñå õðàíè ñ ðåàëíîñò êàòî ÿ óíèùîæàâà è
ïðåâðúùà â íåéíî ñëåäñòèå. Òÿ ñúçäàâà ìîäåëèòå çà ïîâåäåíèå è îòíîâî ãè
ðåïðîäóöèðà ñ îïðàâäàíèåòî ÷å îòðàçÿâà ñúáèòèÿòà/äåéñòâèòåëíîñòòà/.
Ñõåìàòà ðåàëíîñò - TV - ðåàëíîñò å
íåâàëèäíà.
Òóê ùå ñå ñïðà íà åäèí òåêñò,
ïðåäñòàâåí îò õîëàíäöèòå Ìàðòåí Øïðåíãåð è Ìàðòåí Ïëîåæ/ã/ çà êîíöåïöèÿ íà
P.A.R.K 4DTV The 5000 Second Show çà ðàáîòåí ñåìèíàð, êîéòî òå èñêàò äà
ïðîâåäàò â Ñîôèÿ. Íå ìîãà äà ãî ïîäìèíà ïúðâî çàùîòî ñå êàñàå çà ïðàâåíå íà
òåëåâèçèÿ, ò.å åêñïåðèìåíòàëíèòå
åäíî÷àñîâè âèäåîôèëìè ñå èçëú÷âàò, ðàçïðîñòðàíÿâàò ïî êàáëíàòà òåëåâèçèîííà
ìðåæà â Àìñòåðäàì, è âòîðî çàùîòî ñìÿòàì çà ñèìïòîìàòè÷íî ïîäìÿíàòà è
ïðåäñòàâÿíåòî íà èçðàçíè ñðåäñòâà çà öåë è ïðåâðúùàíåòî èì â ñàìîöåë, ñ êîåòî
ñå ïðîïóñêà ÷å ìîæå äà ñå èçâúðøâà ðåàëíà ìàíèïóëàöèÿ. ×åòà òîçè òåêñò è ñòàâàì
ïîäîçðèòåëåí: íåùî çàïî÷âà äà ìè ñå ïðåäñòàâÿ çà ðàäèêàëíà êîíöåïöèÿ.
Îòêðèâàì êëþ÷îâè äóìè, êîèòî áè òðÿáâàëî äà ìå ïîäâåäàò êúì ðàäèêàëíîñò: -
÷èñòà ôîðìà íà çâóê è îáðàç; ÷èñòà òåëåâèçèÿ è âñè÷êî êîåòî áè ìîãëî äà ñå
ïîáåðå â òîâà îïðåäåëåíèå. Íåùî ïîâå÷å - ìîæå áè ùå ðàçáåðà êàê äà ñå
èçðàáîòâàò íåñòàíäàðòíè êîíöåïöèè çà òåëåâèçèÿ
Êàê äà ñå èçðàáîòâàò íåñòàíäàðòíè
êîíöåïöèè ìîæå äà îçíà÷àâà:-
-äàâàíå íà ïðàâèëà çà èçðàáîòâàíåòî
èì,
äàâàíå íà ïðèìåð çà èçðàáîòâàíåòî èì,
-íà÷èíè çà èçðàáîòâàíåòî èì,
êîåòî îçíà÷àâà
äàâàíå íà îïðåäåëåí ñòàíäàò çà íåñòàíäàðòíîñò...
Ïðîòèâîðå÷èÿòà êîèòî çàïî÷âàò äà ñå ðàçêðèâàò â òàçè ïðîãðàìà,
êîíöåïöèÿ ñà ïðèíöèïíè è ñèìïòîìàòè÷íè è êàñàÿò âñåêè îïèò çà îñúùåñòâÿâàíå íà
èäåÿòà çà ÄÐÓÃÎÒÎ, ñúñ ñúùíîñòíàòà é íåâúçìîæíîñò çà ðåàëèçèðàíå âúâ âå÷å
ñòðóêòóðèðàíî ïîëå çà äåéñòâèå, â ñëó÷àÿ åäíî ïîëå, îïðåäåëèëî ñå ñ âúâåæäàíåòî
íà ïîíÿòèåòî òåëåâèçèÿ; ïîíÿòèå ïîÿâèëî ñå çà äà îïèøå íîâîâúçíèêíàëî
ÿâëåíèå, êîåòî âúâ âðåìåòî ñå íàòîâàðâà, èçìåíÿ è îáîãàòÿâà è îçíà÷àâà âå÷å íå
ñàìî òðàíñëàöèÿ íà âèçèÿ, à è âñè÷êè ñúïúòñòâàùè òàçè ïîäìÿíà íà
äåéñòâèòåëíîñò îáùåñòâåíè, ïîëèòè÷åñêè, ìîðàëíè è ïñèõîëîãè÷åñêè ïîñëåäñòâèÿ.
Âñåêè îïèò äà ñå ðåàëèçèðà èäåÿòà çà ÄÐÓÃÎÒÎ, îïðåäåëÿéêè ãî êàòî à-; àëòåðíàòèâíî;
àíòè; êàòî ÷èñòî è èñòèíñêî ñúñ ñðåäñòâàòà íà ÑÚÙÎÒÎ, íî â íåãîâà
îïîçèöèÿ; îñòàâà â ïîëåòî íà ÑÚÙÎÒÎ /â ñëó÷àÿ - â ïîëåòî íà òåëåâèçèÿòà/ è å
îáðå÷åí íà íåóñïåõ; ïðåâðúùà ñå â èãðà-âàðèàöèÿ, â èíòåðïðåòàöèÿ íà ÑÚÙÎÒÎ.
Òîçè îïèò /çà ÷èñòàòåëåâèçèÿ/ íå ìîæå ïîâå÷å äà ñå íàðè÷à ðàäèêàëåí.
Èñòîðè÷åñêàòà ïàìåò íå å òîëêîâà
êúñà, çà äà ïðåíåáðåãíå íåóñïåõà íà ñþððåàëèñòè÷åñêèÿ áóíò, íà îïèòà äà ñå
âçðèâè èçêóñòâîòî ñúñ ñðåäñòâàòà íà ñàìîòî èçêóñòâî; èëè ïðîâàëà íà ïðîåêòà çà
èçêóñòâî çàðàäè ñàìîòî èçêóñòâî. Ñïåêóëàöèÿòà èçêóñòâî çàðàäè ñàìîòî íåãî
çà ÷èñòî èçêóñòâî å îïèò äà ñå îãðàíè÷è äåéñòâèåòî ìó ñ êðàÿ íà êîíêðåòíèÿ,
ëè÷åí, àòèñòè÷åí æåñò. Ñàìî ÷å äîêàòî òîé/æåñòúò/ íå ñòàíå ïóáëè÷íî äîñòîÿíèå
íå ìîæå äà áúäå îïåäåëåí äîðè êàòî àðòèñòè÷åí. Ïîíÿòèåòî èçêóñòâî íàé-ìàëêî
êàñàå òîçè æåñò; íå ÷å ãî îìàëîâàæàâà, à ïî-ñêîðî ãî ðàçòâàðÿ âúâ âñè÷êè
ïîñëåäñòâèÿ, ïîðîäåíè îò íåãî; ïîñëåäñòâèÿ, êîèòî ñå ðàçâèâàò â îáùåñòâîòî...
×åòà òåêñò ïðåäñòàâåí îò
........Ñúçèðàì íåñúçíàòåëíî èëè óìèøëåíî ïîäâåæäàíå - äà ñå íàâëåçå â
ëàáèðèíòà íà òåëåâèçèîííîòî ïðîñòðàíñòâî, áåç äà ñå äàâà ñìåòêà êàêâî å
òåëåâèçèÿòà. Ïîäâåæäàíåòî ñòàâà ñ äóìèòå: ...èçëú÷âà âñè÷êî, êîåòî ìîæå äà èìà
íåùî îáùî ñ ÷èñòàòà ôîðìà íà çâóê è îáðàç/÷èñò çâóê è îáðàç/ è ìîæå äà ñå íàðå÷å
÷èñòà òåëåâèçèÿ è .....ìîæå äà áúäå ðåøåíèå çà ÷åðíèÿ åêðàí ïðåç íîùòà...
Âòîðîñòåïåííèòå âúïðîñè, êîèòî èçïëóâàò:-
Êàê ìîæå îáðàçúò äà áúäå ÷èñò?
×èñò îò êàêâî?
Êîëêî ÷èñò?
Ìîæå ëè èçîáùî äà áúäå ÷èñò?
íå ìå
âïå÷àòëÿâàò òîëêîâà. Âúïðîñúò êàêâî å òîâà òåëåâèçèÿòà íå ñå ïîâäèãà èçîáùî.
Çà ñìåòêà íà òîâà ðàçáèðàì, ÷å ìîãà äà ïðàâÿ âñè÷êî, êîåòî å â îïîçèöèÿ íà
÷åðíèÿ åêðàí ïðåç íîùòà è íå å ìîíîòîííà áîìáà ñ èíôîçàáàâëåíèÿ è ñàïóíåíè
ïðåäàâàíèÿ Ïèòàì ñå êîÿ ëè å íàé-÷èñòàòà /òâ/ ôîðìà íà çâóê è îáðàç ïðåç íîùòà
- ìîæå äà ñå îêàæå, ÷å òîâà å ÷åðíèÿò åêðàí íîùåì è òèøèíàòà íà íîùòà; ñàìî ÷å
òðÿáâà äà äàì çíàê, ÷å òîâà å ïðîèçâåäåíèå íà èçêóñòâîòî. Îòãîâîð íà
âúïðîñà:- Êàêúâ å òîçè çíàê îòêàçâàì äà äàì.
×åòà îòíîâî òåêñòà:- ...Òåëåâèçèÿòà
êàòî ÷óâñòâåíî ñðåäñòâî çà èíôîðìàöèÿ
Äîèçÿñíÿâàì:-×óâñòâåí
íà÷èí çà ïðåäàâàíå íà èíôîðìàöèÿ çíà÷è:-
à/ ëè÷åí, ñóáåêòèâåí, ò.å.
îöâåòÿâàíå è äåôîðìèðàíå íà èíôîðìàöèÿòà, êîåòî âå÷å îçíà÷àâà ìàíèóëàöèÿ,
á/ âúçäåéñòâàù íà÷èí çà ïðåäàâàíå íà
èíôîðìàöèÿ, ò.å. ïðèäàâàíå íà èíôîðìàöèÿòà ïî-ãîëÿìà àòðàêòèâíîñò, îòêîëêîòî òÿ
ñàìà ïî ñåáå ñè ñúäúðæà, êîåòî îçíà÷àâà ìàíèïóëàöèÿ ...è ìîæå äà ñå íàðå÷å
÷èñòà òåëåâèçèÿ
Òåëåâèçèÿòà, êîÿòî
èíôîðìèðàéêè ìàíèïóëèðà å ÷èñòà òåëåâèçèÿ; Òåëåâèçèÿòà, êîÿòî ïîäìåíÿ ñòîéíîñòèòå
ñ òåõíèÿ åðçàö, å ÷èñòà òåëåâèçèÿ; Òåëåâèçèÿòà, êîÿòî ìà÷êà è ôîðìèðà ìàñîâîòî
ñúçíàíèå å èñòèíñêà òåëåâèçèÿ; òåëåâèçèÿòà, êîÿòî ïîëèðà ìîçúöè å èñòèíñêà
òåëåâèçèÿ; òåëåâèçèÿòà, ñúçäàëà Äàëàñ å òåëåâèçèÿ îò íàé-÷èñò âèä.
Íå äà áÿãàìå â íÿêàêâè
èçìèñëåíè ñòåðèëíè òâ îáëàñòè, à äà ÿ ïðèåìåì òàêàâà, êàêâàòî å , çà äà ìîæåì
äà èçâúðøèì ñâîÿòà ìàíèïóëàöèÿ - òîâà å âúçìîæíàòà àëòåðíàòèâà.
Âúòðåøíèòå ïðîáëåìè â äàäåíè
êîíêðåòíè ìåäèéíè îáëàñòè íå ìå âúëíóâàò. Íå ìå èíòåðåñóâà êàê òî÷íî ñå ïðàâè
òåëåâèçèÿ, à ïî-ñêîðî êàêâî å òîâà òåëåâèçèÿ, íå ìå èíòåðåñóâà êàê ñå
ïðîåêòèðàò âèðòóàëíèòå ñâåòîâå, à êàêúâ ìèñëîâåí ìîäåë ñëåäâàò, êúäå è êàêâè
äðóãè âèðòóàëíîñòè ñå îòêðèâàò è ñúäúðæàò, ò.å. ÷èñòî ôîðìàëíèòå çàíèìàíèÿ ñà
èíòåðåñíè, íåîáõîäèìè êàòî ÷àñò îò ðàçâèòèåòî íà èçðàçíèòå ñðåäñòâà, êîèòî
êàñàÿò èçêóñòâîòî, íî ïî-èíòåðåñíîòî ñïîðåä ìåí êàêâî ñå èçðàçÿâà ñ òÿõ, êàê
è çà êàêâî ñå èçïîëçâàò, èëè òîâà îçíà÷àâà îòêðèâàíåòî íà âúïðîñà êúäå ñìå íèå
äíåñ êàòî äåéñòâàùè ñóáåêòè, âúïðîñà çà ñâåòà, àêòèâíà ÷àñò îò êîéòî çàåìàò
ìåäèèòå, íå ñàìî çàåìàò, à è ãî îïðåäåëÿò è ïðåäñòàâÿò è ïðèïîêðèâàò. Êúäå ñìå
íèå â íîâèòå ðåàëíîñòè çâó÷è âñå ïî-àêòóàëíî. Êîãàòî Êàíò ïèòà ïðåç 1784 ã.
Ùî å Ïðîñâåùåíèå, òîé ïèòà: Êàêâî ñå ñëó÷âà â ìîìåíòà? Êàêâî ñòàâà ñ íàñ?
Êàêúâ å ñâåòúò, ïåðèîäúò, â êîéòî æèâååì?Èëè êàçàíî ïî äðóã íà÷èí: Êîè ñìå
íèå? Êîè ñìå íèå êàòî ïðîñâåòèòåëè, êàòî ñâèäåòåëè íà âåêà íà Ïðîñâåùåíèåòî? Äà
ãî ñðàâíèì ñ êàðòåçèàíñêèÿ âúïðîñ: Êîé ñúì àç? Àç êàòî åäèíè÷åí, íî
óíèâåðñàëåí è íåèñòîðè÷åñêè ñóáåêò. Êîé ñúì àç, çàùîòî Äåêàðò å âñåêè, áåç
çíà÷åíèå êîãà è êúäå.
Íî âúïðîñúò, êîéòî Êàíò çàäàâà, å
ðàçëè÷åí: Êîè ñìå íèå, èìåííî è òî÷íî â òîçè ìèã îò èñòîðèÿòà? Òîçè âúïðîñ
åäíîâðåìåííî àíàëèçèðà íàñ è íàøàòà èñòîðè÷åñêà ñèòóàöèÿ.Åäâà ëè ìîãà äà äàì
àíàëèç íà íàøàòà èñòîðè÷åñêà ñèòóàöèÿ, íî ïîíå ìîãà äà ïîèñêàì äà çàñòàíà íà
ïîçèöèÿòà, êîÿòî Ì. Ôóêî ðàçêðèâà â èíòåðïðåòàöèÿòà ñè íà ñòàòèÿòà íà Êàíò Ùî
å Ïðîñâåùåíèå ïóáëèêóâàíà ïðåç 1784 â Ìþíõåíñêè âåñòíèê.
Êîãàòî ãîâîðèì çà
èçêóñòâî, åñòåòè÷åñêè êàòåãîðèè è íîâè òåõíîëîãèè, èçïëóâà âúïðîñúò êàêâè
ìèñëîâíè ìîäåëè ñå ñëåäâàò, è äîêîëêî îòêðèëèòå ñå íîâè âúçìîæíîñòè ñå
îãðàíè÷àâàò è îñòàâàò â ïîëåòî íà ìèñëèìîòî. È àêî ñòàíå äóìà çà âèðòóàëíè
ñâåòîâå è êèáåðíåòè÷íè ïðîñòðàíñòâà, ãîâîðåéêè çà âèðòóàëíè ñâåòîâå ,ïúðâî
òðÿáâà äà ñòàíå äóìà çà âèðòóàëíîñòè; êàêâî è êúäå ìîæå äà ñå îòêðèå, êàêâî ñå
ñúäúðæà çàä î÷åâèäíîñòòà, äîêîëêî èçìèñëåíèòå ñâåòîâå ñëåäâàò è ñà ïðîèçâîäíè è ñà ÷àñò îò ìèñëèìîòî;
äîêîëêî ñà ñÿíêà íà åäíà ðåàëíîñò â êîÿòî ñå åêçèñòèðà òåëîì è äóõîì, íàøàòà
åæåäíåâíà ðåàëíîñò-áàíàëíîñò /áèòèå-ñåãà/. Âúïðîñúò âå÷å ñå èçìåñòâà, çà äà
ïðîçâó÷è òàêà:-Êàê ìèñúëòà ìîæå äà ñå ìèñëè, È äîêîëêî è êàê ìîæå äà ñå ìèñëè
íåìèñëèìîòî? Òåçè âúïðîñè ñà ìíîãî ïî-îáùè â ñðàâíåíèå ñ òåçè çà èçïîëçâàíåòî
íà íîâèòå òåõíîëîãèãè è òÿõíîòî âëèÿíèå â ïðîìÿíàòà íà åñòåòèêàòà íà îáðàçà, è
äîêàòî íå ñå íàïðàâè îïèò çà íàìèðàíå íà òåõíèÿ îòãîâîð, ùå áúäåì ñâèäåòåëè
åäèíñòâåíî íà ïðåõâúðëÿíå íà ìèñëîâíè ìîäåëè â íîâîïîÿâèëè ñå îáëàñòè. Íî ìîæå
áè òî÷íî â òîâà ïðåõâúðëÿíå, ïðåíàñÿíå, òðàíñïîíèðàíå ñå ñëó÷âà òîâà èçìåñòâàíå
â íåìèñëèìîòî. Íî òîâà íå å î÷åâèäíî, íèòî ïúê ñèãóðíî. Ñ ëþáîïèñòâî îòêðèâàì
ïðîòîîáðàçà íà êëèïîâåòå, êîèòî ÌTV íè çàëèâà â Ìåõàíè÷åí áàëåò - ôèëì÷å íà
Ôåðíàí Ëåæå ïðàâåí â íà÷àëîòî íà âåê, è ÷èñëÿù ñå êúì Êèíîàâàíãàðäà; Ñìåÿ äà
êàæà ÷å ôîòîãðàôèÿòà íà Ìàí Ðåé èçïúëâà ïîíÿòèåòî ôîòîãðàôèÿ; Åøåð ñè èãðàå
íà àáñóðäíîñòè â ïåðñïåêòèâàòà, Âàçàðåëè èçäóâà äâóèçìåðíîòî à äóìàòà êîìïþòúð
àêî å ñúùåñòâóâàëà å çâó÷àëà åêçîòè÷íî...äàâàì ñè ñìåòêà ÷å èñòîðèÿòà å ìíîãîîáðàçíà
áîãàтà è íåèç÷åðïàåìà çà èíòåðïðåòàöèè, è äà ñå ïîçîâàâàìå íà íåÿ
òúðñåéêè ïðèìåðè çà åäíà èëè äðóãà ñúñòîÿòåëíîñò íå ìîæå äà íè áúäå îò ïîëçà. Â
èñòîðèÿòà ìîæå äà ñå îòêðèå ïðèìåð è ìîäåë çà âñè÷êî. Îò çíà÷åíèå å â êàêúâ ñúâðåìåíåí êîíòåêñò ñå èçïîëçâà ïðèìåðúò è
îòíîâî, çà ïîðåäåí ïúò ñå ïîÿâÿâà ïèòàíå çà âðåìåòî, ñèòóàöèÿòà â êîÿòî æèâååì.
Âúâëå÷åíè ñå â åäèí äèñêóðñ íà íîâèòå òåõíîëîãèè, òåõíèêàòà, è òåõíè÷åñêèÿ
ïðîãðåñ, êàòî ÷àñò îò çàïàäíîåâðîïåéñêàòà öåííîñòíà ñèñòåìà; êàòî íåùî íåìèíóåìî;åäíà
òîòàëèçèðàùà ðàöèîíàëíîñò ñ ïåðòåíöèÿ çà óíèâåðñàëíîñò è îáùîâàëèäíîñò - çíàê
çà Ïðîãðåñ. Ñìÿòà ñå ÷å å ïðîñòî âúïðîñ íà âðåìå âòîðèÿ è òðåòèÿ ñâÿò äà
ïðèåìàò òîçè çíàê, äà âëÿçàò â êîíñåíñóñà, â äåìîêðàöèÿòà, ùàñòèåòî,
áëàãîäåíñòâèåòî è ò.í....È ñå ïîäìèíàâàò ïðîïóêâàíèÿòà, ÷åðíàòà äóïêà â
îïòèìèçìà è òåõíè÷åñêàòà åóôîðèÿ. Ëîãèêàòà íà èñëÿìà îñòàâà íåñâîäèìà. Èìà
ñòðàíè, â êîèòî êóëòèâèðàíåòî íà
çàïàäíè öåííîñòè íå ñàìî íå å çàâúðøåíî, à êàòî ÷å ëè ïîñòèãíàòîòî ñå ðóøè.
Ïîÿâÿâàò ñå ñðèâîâå, ïðîâàëè, çëîïîëóêè; ìîæåì äà íàðå÷åì òîâà ñðåäíîâåêîâíî
âàðâàðñòâî, ìîæåì äà ãî íàðå÷åì èñëÿìñêè ôóíäàìåíòàëèçúì, íî âñè÷êî òàâà êðèå
åäíà íåñâîäèìà ñúïðîòèâà íà òàçè óíèâåðñàëèçàöèÿ íà ìîäåëà. Êàê ìîæåø äà ñå
ñúïðîòèâëÿâàø íà ðàöèîíàëíîñòòà, íà ïðîãðåñà, íà ùàñòèåòî, êàê ìîæå äà íå
ïðèåìà íÿêîé òîâà? Òóê î÷åâèäíî èìà íåùî, ñâúðçàíî ñúñ ñèëîâè îòíîøåíèÿ, è òîâà
å èñòèíñêè ïðîáëåì, çàùîòî íÿìà êàê äà ãî ðåøèì ñòðàòåãè÷åñêè ñ âîåííè ñðåäñòâà
è òúé íàòàòúê. Èìà çàïàäåí ìîäåë, êîéòî íàðè÷à ñåáå ñè óíèâåðñàëåí, íî çàåäíî ñ
òîâà èìà áåçáðîé äðóãè, êîèòî íèêîãà íÿìà äà âëÿçàò â íåãî. È ñ òîâà òðÿáâà äà
ñå îòãîâîðè íà íàèâíàòà âÿðà, ÷å âñè÷êî å âúïðîñ íà âðåìå, ÷å åäèí äåí ùå
óñïååì.
1995
Прага